“Bạn này mới à, sao bà chưa gặp bao giờ”

“Hôm trước cháu vừa ngồi bên cạnh nói chuyện với bà mà, bà không nhớ à?”

“Ôi dào, giờ già rồi bà có nhớ được đâu. Khổ lắm. Có khi cháu phải làm ở đây cả năm may ra bà mới nhớ được”

Đây là trường hợp không còn xa lạ khi nói chuyện với người lớn tuổi. Giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ là bệnh lý dễ gặp ở người cao tuổi. Quá trình lão hóa diễn ra trên khắp các bộ phận của cơ thể. Và không loại trừ não bộ. Não liên tục trưởng thành từ khi ta nhỏ đến khi trưởng thành. Thế nhưng, sau 60 tuổi, não bắt đầu dừng sản xuất tế bào thần kinh. Lượng tế bào thần kinh bị phá hủy không được tái tạo. Não dần trở nên lão hóa, các liên kết của tế bào thần kinh đứt vỡ càng nhiều thì trí óc càng suy giảm.

Biểu hiện của sa sút trí tuệ

Tuổi càng cao tình trạng lão hóa não ngày càng nặng. Nếu tình trạng này không sớm được can thiệp sẽ dẫn đến tình trạng sa sút trí tuệ. Sa sút trí tuệ là nỗi ám ảnh với không chỉ người bệnh mà còn đối với cả gia đình. Khi tình trạng bệnh nhẹ, người cao tuổi bị giảm khả năng ghi nhớ và quên đi những việc vừa xảy ra. Ở mức độ nặng hơn, người cao tuổi sẽ giảm đi khả năng tự chăm sóc bản thân và có thể mất định hướng về thời gian. Hoang tưởng cũng là triệu chứng của những bệnh nhân bị sa sút trí tuệ.

Phòng ngừa sa sút trí tuệ như thế nào?

Tập thể dục cho não

Cũng giống như các hoạt động thể dục thể thao bình thường, mục đích của tập thể dục chính là để tăng vận động. Não bộ cũng thế. Để hoạt động của não bộ được trơn tru, hiệu quả thì việc luôn tạo ra những tình huống khiến não phải hoạt động, giải quyết không chỉ cần thiết đối với người cao tuổi mà với bất kì ai, bất kỳ lứa tuổi nào. Có rất nhiều cách để não được vận động. Các trò chơi giải đố, xếp hình, lật hình,… đều có tác dụng bắt trí óc phải hoạt động. Hay đọc sách, đan len,… cũng là những hình thức để tăng sự tập trung cho não bộ. 

Tăng cường hoạt động thể chất và giao tiếp xã hội

Đối với người cao tuổi, hoạt động thể chất, vận động có xu hướng giảm đáng kể. Có rất nhiều bài tập thể dục phù hợp với người cao tuổi như đi bộ, tập dưỡng sinh, khiêu vũ,… Tùy vào khả năng vận động cũng như sức khỏe, người cao tuổi nên lựa chọn một hình thức vận động để cơ thể luôn trong tình trạng nhanh nhẹn, khỏe mạnh. Thiếu đi những hoạt động thể chất sẽ khiến các cơ, xương khớp trở nên kém hoạt động, cơ thể cũng dần chậm chạp. Chưa kể đến là hoạt động của các tế bào, bộ phận bên trong cơ thể cũng giảm năng suất hoạt động.

Kết quả từ cuộc nghiên cứu trên quy mô rộng do TS. Thomas Glass và cộng sự ở trường Đại học Y tế cộng đồng Harvard thực hiện qua theo dõi dữ liệu của 2.812 người trên 65 tuổi trong khoảng 12 năm cho thấy, tình trạng suy giảm trí nhớ đã tăng lên gần gấp đôi ở những người sống lẻ loi so với những người có mối liên hệ thường xuyên với bạn bè, người thân, với tổ chức, tôn giáo hoặc tham gia đều đặn các sinh hoạt giao tiếp xã hội. Các hoạt động này không tốn nhiều năng lượng và yêu cầu có sức khỏe tốt nhưng lại có ảnh hưởng tích cực đến sức khỏe và tuổi thọ ngang với các hoạt động thể chất. 

Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh

Chế độ ăn uống lành mạnh, khoa học sẽ giúp người cao tuổi khỏe mạnh hơn cũng như giảm tình trạng của các bệnh tuổi già. Đối với những người sa sút trí tuệ, khẩu phần ăn nên hạn chế nguồn thịt đỏ, đồ ăn nhanh, thức ăn đóng hộp, đồ nướng. Thay vào đó, nên sử dụng các loại thực phẩm tươi, sạch, cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển và hoạt động của não bộ. Nguồn omega – 3 dồi dào trong các loại cá như cá hồi, cá mòi, cá thu,… là thực phẩm nên đưa vào thực đơn ít nhất 2 – 3 lần/tuần. 

Theo Hiệp hội bệnh Alzheimer, những loại quả có màu vỏ sậm như quả nho đỏ, mận, dâu, cherry,… giàu các chất chống oxy hóa nên có tác dụng lớn cho những người sa sút trí tuệ. Thêm vào đó, việc ăn nhiều rau củ quả sẽ cung cấp đủ các loại vitamin mà cơ thể cần. Bổ sung các loại hạt vào thực đơn hằng ngày như hạt óc chó, hạnh nhân, hạt dẻ cười,… đều rất tốt cho não bộ.

Không sử dụng thuốc lá và đồ uống có cồn

Nhiều người cao tuổi vẫn giữ thói quen từ ngày trẻ là hút thuốc lá và sử dụng rượu bia. Đối với người cao tuổi nói chung và những người cao tuổi có dấu hiệu của việc sa sút trí tuệ nói riêng, việc sử dụng các chất kích thích này có tác hại cực xấu đến với sức khỏe. Khi rượu bị chuyển hóa trong cơ thể, nó sẽ tạo ra acetaldehy, một chất độc hại đối với tế bào não. Uống rượu nhiều và liên tục cũng có thể dẫn đến thiếu hụt thiamine và cuối cùng là hội chứng Wernicke-Korsakoff, tác động xấu đến chức năng của bộ não.

Tham gia các bài tập cho người sa sút trí tuệ

Tại Trung tâm dưỡng lão Diên Hồng, không ít những ông bà đang mắc phải tình trạng nhớ nhớ quên quên. Từ nhẹ đến nặng đều có cả. Được sự hỗ trợ từ phía Lão khoa với dự án R01, các bài tập được bổ sung vào hoạt động hằng ngày cho người cao tuổi bao gồm các trò chơi vận động với tạ, các trò chơi với hình ảnh, ghi nhớ tranh,… Nhờ sự hướng dẫn nhiệt tình, tâm huyết của các bạn phụ trách, sau buổi tập nào các cụ cũng hào hứng, phấn khởi.

Nhu cầu chăm sóc sức khỏe của con người đi đôi với tuổi tác. Càng lớn tuổi, sức khỏe càng suy giảm. Những căn bệnh tuổi già cứ thế phát sinh. Chức năng vận động ngày càng suy giảm khiến người cao tuổi dễ bị ngã. Không chỉ khi đi lại, di chuyển và khi đứng hay ngồi cũng có khả năng ngã.

Người cao tuổi cần điều kiện sống an toàn

Nhờ điều kiện sống ngày một tăng cao, tuổi thọ của con người cũng theo đó mà tăng theo. Tuy nhiên, một trong những lý do khiến giảm tuổi thọ chính là việc té ngã khi tuổi cao sức yếu. Té ngã là những chấn thương nhẹ, nghe có vẻ không hề nguy hiểm như tai nạn giao thông. Thế nhưng không ít người cao tuổi mất chỉ vì té ngã. An toàn không chỉ là an ninh mà là cả an toàn khi không có thương tích vì ngã. Theo bác sĩ Hồi sức cấp cứu ở bệnh viện Vinmec Phú Quốc, tỷ lệ tử vong do té ngã ở những người có tuổi ≥ 65 là 82,5/100.000 người. Tỷ lệ này chỉ đứng thứ 2 về khả năng tử vong sau tai nạn giao thông. 

Cách phòng tránh té ngã ở người cao tuổi

Duy trì vận động

Tuổi càng cao sức khỏe càng yếu, việc vận động trở nên khó khăn hơn. Tuy nhiên vận động là điều cần thiết để có một cơ thể khỏe mạnh. Với những người cao tuổi còn khả năng vận động, có thể tự đi lại quanh nơi ở hay tập những bài thể dục nhẹ nhàng phù hợp với sức khỏe. Khi vận động, các cơ được kích hoạt, xương khớp cũng trở nên dẻo dai hơn. 

Với những gia đình có cầu thang cần chú trọng khi người cao tuổi đi xuống. Việc đi lên tưởng khó nhưng lại dễ hơn đi xuống rất nhiều. Xuống cầu thang khiến cơ thể có xu hướng đổ về phía trước. Nếu chân không có lực rất dễ bị trùng chân gây mất thăng bằng và ngã.

Luôn đi lại trong điều kiện đủ ánh sáng

Nhiều người có thói quen đi trong nhà trong bóng tối mà không bật điện. Điều này đối với người cao tuổi là vô cùng nguy hiểm. Trong nhà có rất nhiều ngóc ngách, vật dụng. Người cao tuổi không còn khả năng phản xạ nhanh nhẹn như những người trẻ. Lực chân yếu rất dễ khiến người cao tuổi bị vấp ngã. Vậy nên nếu vị trí đèn không cùng trên trục đường di chuyển trong nhà (như khi đi vệ sinh vào ban đêm) thì có thể lắp thêm đèn cảm ứng, sẽ rất hữu hiệu đối với người cao tuổi.

Luôn đi dép chống trượt ở mọi nơi

Khi đi chân đất trong nhà, nhất là vào mùa nồm hay những hôm lau nhà, chúng ta đều rất dễ bị té ngã do sàn trơn. Chuẩn bị một đôi dép chống trượt cho người cao tuổi sẽ giúp việc đi lại dễ dàng hơn, hạn chế khả năng ngã. Nếu trượt ngã sẽ dễ bị đập xương chậu hay đập đầu xuống sàn, rất nguy hiểm. 

Hạn chế việc bị đổ chất lỏng ra sàn nhà. Nếu bị đổ cần ngay lập tức xử lý. Phòng tắm, phòng vệ sinh là những nơi dễ trơn trượt. Hãy luôn gạt nước trong phòng sau khi sử dụng để đảm bảo phòng khô thoáng. Những ngày trời mưa, đường trơn cần hạn chế cho người cao tuổi ra ngoài. 

Sắp xếp lại nhà ở gọn gàng, ngăn nắp

Với những gia đình có trẻ nhỏ hay người già, vật dụng trong gia đình luôn phải đảm bảo để gọn gàng. Luôn đảm bảo dây điện được giấu kín hoặc để gọn lại không gây vướng víu trong quá trình đi lại. Các cạnh bàn, cạnh tủ sắc nhọn nên được bọc lại. Những vật dụng của người cao tuổi nên để ở chỗ dễ lấy. Tránh trường hợp người cao tuổi với lên lấy đồ vì rất dễ mất thăng bằng. Những vật dụng đã lâu không còn sử dụng có thể dẹp bỏ bớt để đường đi trong nhà được rộng rãi. 

Sử dụng dụng cụ hỗ trợ đi lại

Nhiều người cao tuổi vẫn đang sử dụng gậy để chống mỗi khi đi lại. Việc này dễ gây ngã vì gậy rất dễ bị trượt và phải có đủ lực ở tay để chống. Thay vào đó, nên sử dụng gậy hoặc khung xe tập đi “walker”. Với những nơi người cao tuổi thường đi lại (trong phòng, từ phòng ra nhà vệ sinh,…) có thể lắp thêm tay vịn ở tường.

Khi trời trở lạnh, mọi người đều muốn ăn một món ăn nóng hổi để làm ấm cơ thể. Với sự đa dạng, phong phú của ẩm thực Việt, không thiếu những món ăn ngon làm ấm người trong mùa lạnh. Nhiều người cho rằng, khi ăn nóng mới cảm nhận được hết độ ngon của món ăn. Những món ăn vừa cay, vừa bốc khói nghi ngút là những thứ vô cùng cuốn hút khi trời trở lạnh. Các chất trong thức ăn nóng sẽ khiến chúng ta nóng lên, cơ thể đồ mồ hôi đồng thời cơ thể sẽ tự tiết ra hóc môn endorphin. Endorphin có tác dụng giảm đau, tăng cảm giác hưng phấn, hạnh phúc. Thế nên càng ăn đồ nóng chúng ta càng muốn nó phải nóng hơn nữa và sẽ cảm thấy rất hài lòng, thỏa mãn.

Thế nhưng, thực tế việc ăn nóng có gây ra những ảnh hưởng xấu nào tới cơ thể hay không?

Ăn nóng có tốt không?

Không thể phủ nhận việc ăn nóng sẽ kích thích vị giác, giúp chúng ta cảm thấy ngon miệng hơn. Không những thế, ăn nóng làm tăng tỷ lệ hấp thu các chất dinh dưỡng, nhất là protid của cơ thể. Khi ăn nóng cơ thể hấp thu được 85,7% protid. Trong khi đó, ăn nguội chỉ hấp thu được 79%. Ăn nóng giúp cơ thể tiết kiệm được năng lượng vì không phải mất thêm năng lượng để hâm nóng thức ăn trong quá trình tiêu hóa. Tuy nhiên, việc ăn nóng có ảnh hưởng rất nguy hiểm đến với cơ thể và sức khỏe. Khi chúng ta sì sụp một bát canh nóng, gắp một miếng thức ăn từ nồi lẩu đang sôi bỏ ngay vào miệng,… cũng là lúc cơ thể của chúng ta đang bị đe dọa.

Thức ăn nóng sẽ tiếp xúc trực tiếp với miệng có thể gây bỏng miệng. Nhiệt độ của các món có nhiều dầu, mỡ như chiên, xào, nướng,… cao hơn nhiều so với những món canh, súp. Nhiệt độ của món chiên vừa ra khỏi chảo có thể lên đến 180 độ C. Việc thường xuyên ăn nóng cũng làm tổn thương tế bào vị giác. Lưỡi, khoang miệng, vòm họng,… đều bị ảnh hưởng bởi độ nóng của thực phẩm. Vách ngăn đường ruột tương đối mỏng, thường chỉ có thể chịu được nhiệt độ thức ăn từ 50 đến 60 độ C. Nếu vượt quá ngưỡng này, vách ngăn sẽ bị tổn thương.

Không chỉ với người trẻ, thực phẩm nóng còn là mối đe dọa đối với người cao tuổi

Thức ăn phù hợp nhất chính là thức ăn không quá nóng cũng không quá lạnh. Đối với nước uống cũng thế, thức uống quá nóng hay quá lạnh cũng không tốt đối với cơ thể.  Cơ quan Nghiên cứu Ung thư của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công bố báo cáo mới nhất về việc ăn uống đồ quá nóng. Cảnh báo rằng việc ăn uống đồ nóng trên 65 độ C dễ làm tăng nguy cơ ung thư thực quản. Điều này được đánh giá như một chất gây ung thư loại 2A. Chỉ khi nghe đến 2 chữ ung thư mới khiến chúng ta cảm thấy mối đe dọa này nguy hiểm hơn mình nghĩ.

Người cao tuổi và trẻ em là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương. Nếu liên tục sử dụng thực phẩm quá nóng sẽ gây ra những bệnh lý không đáng có. Khoang miệng và sức chịu nhiệt đối với các cơ quan tiêu hóa kém hơn nên sẽ dễ bị loét, bỏng,… khi sử dụng thực phẩm nóng. Các vết bỏng sẽ gây cảm giác khó chịu, đau đớn trong khoang miệng, giảm cảm giác ăn ngon.

Ăn thế nào mới đúng?

Ăn thức ăn có nhiệt độ gần bằng thân nhiệt của mình

Như đã nêu ở trên, vách ngăn thành ruột chỉ chịu được nhiệt độ khoảng 50 đến 60 độ C. Nhiệt độ khoảng 35 – 45 độ C là nhiệt độ phù hợp nhất cho dạ dày. Nếu thức ăn đang quá nóng, hãy thổi hoặc chờ cho thức ăn nguội bớt. Đừng vì quá thèm mà ngay lập tức bỏ đồ ăn nóng vào miệng. Lúc này họa từ miệng mà ra là có thật. Không kiểm soát được cơn thèm đồ ăn nóng sẽ khiến bạn gặp những vấn đề về sức khỏe không đáng có.

Cẩn thận với thức ăn chiên, xào, nướng

Nhiệt độ từ các món có nhiều dầu mỡ rất cao và lâu nguội hơn. Hơn nữa nhiệt độ trung tâm của loại thức ăn này cũng cao và lâu tản nhiệt hơn. Thế nên cần đặc biệt lưu ý trước khi ăn. Hãy đảm bảo thức ăn đã thực sự nguội và có thể đưa vào miệng mà không bị bỏng. Đối với người cao tuổi, nên hạn chế thức ăn có nhiều dầu mỡ. Luôn cẩn trọng với nhiệt độ của thức ăn, cần giữ thức ăn có nhiệt độ ấm vừa phải để người cao tuổi vừa ăn ngon miệng vừa không bị bỏng.

Thỉnh thoảng có thể ăn nóng, nhưng không nên liên tục

Hóc môn endorphin tiết ra khi chúng ta ăn đồ nóng làm chúng ta hạnh phúc. Thê nên thỉnh thoảng, để khiến cho mình hạnh phúc hơn, chúng ta có thể ăn thức ăn nóng hơn một chút. Chỉ nên nóng hơn thức ăn thường ngày chúng ta vẫn hay ăn một chút, tránh ăn thức ăn nóng quá gây ra bỏng loét khoang miệng.