Bệnh mất trí nhớ ở người già là một vấn đề sức khỏe đáng lo ngại, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh hoạt độc lập và chất lượng cuộc sống. Không chỉ đơn thuần do lão hóa, tình trạng này có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân bệnh lý và môi trường sống. Việc nhận diện đúng nguyên nhân bệnh mất trí nhớ ở người già là bước quan trọng để có phương pháp phòng ngừa và điều trị hiệu quả.
Hãy cùng Diên Hồng tìm hiểu 7 nguyên nhân phổ biến nhất gây mất trí nhớ người già theo nghiên cứu y học và thực tế lâm sàng.
1. Bệnh Alzheimer “thủ phạm” số một của bệnh mất trí nhớ
Alzheimer là dạng sa sút trí tuệ phổ biến nhất, chiếm khoảng 60–70% trường hợp. Cơ chế bệnh liên quan đến sự tích tụ bất thường của các mảng beta amyloid và protein tau trong não. Hậu quả gây thoái hóa, giảm chức năng và gây chết chết dần các tế bào thần kinh, đặc biệt ở vùng hồi hải mã, trung tâm lưu trữ trí nhớ.
Điểm đặc trưng:
- Khởi phát âm thầm, tiến triển chậm nhưng liên tục.
- Từ quên việc mới xảy ra → mất khả năng giao tiếp → phụ thuộc hoàn toàn vào người chăm sóc.
Yếu tố nguy cơ: Tuổi cao (trên 65), di truyền (gen APOE-e4), bệnh tim mạch, lối sống ít vận động trí não.
Phòng ngừa:
- Duy trì huyết áp, đường huyết ổn định.
- Luyện tập trí não: học kỹ năng mới, tham gia hoạt động xã hội.
2. Sa sút trí tuệ mạch máu
Sa sút trí tuệ mạch máu xảy ra khi các mạch máu trong não bị tổn thương. Dẫn đến giảm hoặc ngừng dòng máu cung cấp oxy và dưỡng chất cho tế bào thần kinh. Tổn thương này có thể xảy ra đột ngột sau một cơn đột quỵ hoặc tích lũy dần qua nhiều cơn thiếu máu não thoáng qua.
Đặc điểm:
- Triệu chứng thường xuất hiện đột ngột sau đột quỵ.
- Suy giảm trí nhớ kèm khó vận động, nói ngọng, mất phối hợp động tác.
Cơ chế nguy hiểm: Một vùng não bị thiếu máu vài phút đã có thể gây tổn thương vĩnh viễn. Các vùng liên quan đến trí nhớ khi bị ảnh hưởng sẽ dẫn đến mất trí nhớ kéo dài.
Phòng ngừa:
- Kiểm soát tốt huyết áp, mỡ máu, tiểu đường.
- Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia.
- Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm bệnh mạch máu.
3. Chấn thương sọ não và bệnh lý não bộ
Người cao tuổi dễ té ngã do yếu cơ, giảm thị lực hoặc thăng bằng kém. Khi bị chấn thương đầu, đặc biệt là ở vùng thái dương và đỉnh, nguy cơ tổn thương trung tâm trí nhớ tăng cao. Ngoài ra, các bệnh lý như u não, viêm não, viêm màng não cũng có thể phá hủy tế bào thần kinh.
Cơ chế ảnh hưởng: Chấn thương hoặc khối u gây áp lực, phá hủy cấu trúc não hoặc làm gián đoạn đường truyền tín hiệu thần kinh, dẫn đến suy giảm trí nhớ.
Phòng ngừa:
- Lắp tay vịn, chống trơn trượt trong nhà.
- Khám mắt và thính giác định kỳ.
- Sử dụng gậy hoặc khung tập đi khi cần.
4. Thiếu vitamin và rối loạn nội tiết
Khi cơ thể thiếu vitamin B12 sẽ làm giảm sản xuất myelin, lớp bảo vệ sợi thần kinh, khiến tín hiệu truyền chậm hoặc bị gián đoạn. Thiếu vitamin B1 ảnh hưởng đến chuyển hóa năng lượng của tế bào não. Rối loạn tuyến giáp (suy giáp hoặc cường giáp) cũng làm giảm chức năng nhận thức.
Dấu hiệu đi kèm:
- Mệt mỏi, yếu cơ, tê bì tay chân.
- Thay đổi cân nặng bất thường (do bệnh tuyến giáp).
Phòng ngừa:
- Ăn đa dạng thực phẩm giàu vitamin B (cá, thịt nạc, trứng, sữa).
- Kiểm tra định kỳ chỉ số vitamin và hormon tuyến giáp, đặc biệt ở người già có triệu chứng mệt mỏi kéo dài.
5. Tác dụng phụ của thuốc và lạm dụng chất kích thích
Một số loại thuốc an thần, thuốc ngủ, thuốc kháng histamin thế hệ cũ có thể gây buồn ngủ, lú lẫn và suy giảm trí nhớ. Lạm dụng rượu bia hoặc ma túy làm tổn thương tế bào não, gây teo não sớm.
Nguy hiểm ở người già:
- Chuyển hóa thuốc chậm → tích tụ trong máu → tăng tác dụng phụ.
- Tương tác thuốc (người cao tuổi thường dùng nhiều loại thuốc cùng lúc).
Phòng ngừa:
- Sử dụng thuốc đúng liều, đúng chỉ định.
- Báo cho bác sĩ tất cả các loại thuốc đang dùng.
- Tránh rượu bia và chất kích thích hoàn toàn.
6. Stress, trầm cảm và rối loạn giấc ngủ cũng gây mất trí nhớ
Căng thẳng và trầm cảm làm tăng hormone cortisol. Đây là một chất nếu duy trì mức cao lâu dài sẽ phá hủy tế bào ở vùng hồi hải mã. Rối loạn giấc ngủ, đặc biệt là mất ngủ mạn tính, làm giảm quá trình củng cố trí nhớ diễn ra vào ban đêm.
Dấu hiệu nhận biết:
- Khó ngủ hoặc ngủ không sâu giấc.
- Tâm trạng buồn bã, mất hứng thú.
- Khó tập trung vào công việc đơn giản.
Phòng ngừa:
- Thực hành thiền, yoga hoặc các hoạt động thư giãn.
- Tạo không gian ngủ yên tĩnh, ánh sáng dịu, nhiệt độ mát mẻ.
7. Lão hóa tự nhiên và yếu tố di truyền
Tuổi tác làm tốc độ truyền tín hiệu thần kinh giảm, khối lượng não giảm nhẹ và giảm số lượng synap, điểm tiếp xúc giữa các tế bào thần kinh. Nếu trong gia đình có người từng bị Alzheimer hoặc sa sút trí tuệ, nguy cơ mắc bệnh sẽ cao hơn.
Điểm cần lưu ý: Lão hóa tự nhiên thường tiến triển rất chậm và không ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt như bệnh lý. Tuy nhiên, yếu tố di truyền có thể khiến triệu chứng xuất hiện sớm và tiến triển nhanh hơn.
Phòng ngừa:
- Chủ động phòng ngừa từ sớm, không đợi đến khi có triệu chứng mới can thiệp.
- Kết hợp dinh dưỡng, vận động, rèn luyện trí não và duy trì đời sống tinh thần tích cực.
Nên đưa người cao tuổi đến bệnh viện khi:
- Trí nhớ giảm nhanh trong vài tháng.
- Kèm rối loạn ngôn ngữ, định hướng, hoặc thay đổi hành vi.
- Ảnh hưởng đến sinh hoạt cơ bản như ăn, mặc, vệ sinh cá nhân.
Nguyên nhân bệnh mất trí nhớ ở người già rất đa dạng và có thể kết hợp nhiều yếu tố cùng lúc. Việc xác định đúng nguyên nhân giúp bác sĩ đưa ra hướng điều trị và chăm sóc phù hợp, đồng thời giúp gia đình chuẩn bị tốt hơn về môi trường sống và hỗ trợ tinh thần cho người bệnh.